Καπνοδοχοκαθαριστής - Η ιστορία του

Όλοι γνωρίζουμε το επάγγελμα του τζακά, που αλλιώς λέγεται και καπνοδοχοκαθαριστής, του ανθρώπου εκείνου, δηλαδή, που περίπου μία φορά το χρόνο αναλαμβάνει να καθαρίσει το τζάκι μας.

Ο καθαρισμός τζακιού και καμινάδας είναι μια αρκετά απλή διαδικασία η οποία, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, γίνεται με τρόπο τέτοιον που ο χώρος μας δε λερώνεται καθόλου!

Οι καθαριστές μονώνουν την εστία περιμετρικά και με ειδικά εργαλεία καθαρίζουν το εσωτερικό της καμινάδας από κάτω προς τα επάνω. Ωστόσο, αυτό που η πλειοψηφία δεν γνωρίζει είναι πόσο δύσκολο και επικίνδυνο ήταν παλαιότερα το συγκεκριμένο εγχείρημα.

Με τη βιομηχανική επανάσταση, ο πληθυσμός άρχισε να συρρέει στα αστικά κέντρα και ο αριθμός των σπιτιών με τζάκι αυξήθηκε ραγδαία. Αυτή η κατάσταση έκανε τους καπνοδοχοκαθαριστές όλο και πιο περιζήτητους.

Έκπληξη προκαλέι η πληροφορία ότι πολλοί λευκοί στις Ηνωμένες Πολιτείες παρατούσαν τη δραστηριότητα του εμπορίου και άρχιζαν να μισθώνουν Αφρικοαμερικάνους ως καπνοδοχοκαθαριστές.

Όμως, τα κτίρια των πόλεων ήταν πλέον ψηλότερα με αποτέλασμα οι καμινάδες να χτίζονται η μία πολύ κοντά στην άλλη, να είναι στενές και συχνά να διαθέτουν πολλές γωνίες.

Ο καθαρισμός καμινάδων έγινε ένα από τα πλέον δύσκολα, επικίνδυνα και κακώς αμοιβόμενα επαγγέλματα. Μάλιστα, πολλές φορές τραγούδια και παιχνίδια παντομίμας γελοιοποιούσαν τον καθαρισμό καμινάδων.

Οι καμινάδες ήταν συνήθως ιδιαίτερα στενές και ο εξοπλισμός που διαθέτουν οι σημερινοί καθαριστές έμφανίστηκε αρκετά αργότερα. Ο καπνοδοχοκαθαριστής, λοιπόν, έπρεπε να σκαρφαλώσει ο ίδιος στο εσωτερικό της καμινάδας προκειμένου να κάνει τον καθαρισμό καμινάδας. Κάτι τέτοιο, όμως, ήταν αδύνατο να συμβεί αφού ένας ενήλικας δε χωρούσε στην καπνοδόχο.

Αυτό το δύσκολο και εξαιρετικά επικίνδυνο έργο αναλάμβαναν αγόρια ή και κορίτσια περίπου από την ηλικία των έξι ετών. Στη Μεγάλη Βρετανία, οι ενήλικοι καθαριστές πληρώνονταν από την ενορία για να διδάσκουν σε ορφανά και φτωχά παιδιά την τέχνη τους.

Ο νόμος τους υποχρέωνε να μάθουν στα παιδιά τη δουλειά, να τους παρέχουν μια δεύτερη αλλαξιά ρουχα, να τα κάνουν μπάνιο μία φορά την εβδομάδα, να τους επιτρέπουν να πηγαίνουν στην εκκλησία και να μην τα στέλνουν σε καμινάδες που είχαν πάρει φωτιά.

Από την πλευρά του ο κάθε μαθητευόμενος έπρεπε να υπακούει το αφεντικό του μέχρι να συμπληρώσει επτά έτη εκπαίδευσης οπότε και αποκτούσε τη δυνατότητα να εργαστεί για έναν καθαριστή της επιλογής του. Άλλοι μαθητευόμενοι πωλούνταν στον καθαριστή, πολλές φορές, μάλιστα, ακόμα κι από τους γονείς τους!

Οι μικροί μαθητευόμενοι γυρνούσαν από νωρίς το πρωί στις γειτονιές φωνάζοντας διάφορα συνθήματα για να ενημερώσουν τους κατοίκους ότι ήταν διαθέσιμοι για εργασία. Ο καθαριστής τοποθετούσε ένα κομμάτι ύφασμα γύρω από την εστία και το παιδί έμπαινε μέσα, χωρίς παπούτσια και περιττά ρούχα.

Έπειτα σκαρφάλωνε σαν κάμπια στην καμινάδα που ήταν στο ύψος του σπιτιού, κρατώντας πάνω από το κεφάλι του μία βούρτσα με την οποία έξυνε τα τοιχώματα. Όταν έφτανε στην κορυφή, γλιστρούσε προς τα πίσω πέφτοντας στη σωρό της αιθάλης την οποία έπρεπε να μαζέψει και να μεταφέρει στο κάρο του καθαριστή.

Η υγέια και η ασφάλεια των μαθητευόμενων δεν ήταν στις προτεραιότητες των καθαριστών. Υπήρχαν περιπτώσεις κατά τις οποίες τα παιδιά σφήνωναν στην καπνοδόχο, πέθαιναν από ασφυξία ή καίγονταν ζωντανά.

Συχνά οι καθαριστές, ανάβοντας ένα κερί ή μια μικρή φωτιά, υποχρέωναν τα παιδιά να σκαρφαλώσουν γρηγορότερα ή ψηλότερα μέσα στην καμινάδα, ενώ άλλες φορές, τα εμπόδιζαν να βγουν στέλνοντας έναν δεύτερο μαθητευόμενο να τρυπήσει τους γοφούς ή τα πόδια τους με μια καρφίτσα προκειμένου να μη διακόψουν τη δουλειά.

Εάν το παιδί σφήνωνε, έμενε στην ίδια θέση για ώρες ώσπου να έρθει κάποιος να το βοηθήσει, αν δεν είχε πάθει ασφυξία ως τότε. Πέραν αυτών, οι μαθητευόμενοι λόγω της εκτεταμένης έκθεσής τους στην αιθάλη και της γενικότερης κακής ποιότητας ζωής τους, ήταν επιρρεπείς στην εμφάνιση καρκίνου.

Μια εναλλακτική μέθοδος άρχισε να εμφανίζεται γύρω στα 1803 όταν ο George Smart εφηύρε ένα μηχάνημα για το βούρτσισμα των καπνοδόχων. Όμως, τόσο οι καθαριστές όσο και οι πελάτες εξακολουθούσαν να προτιμούν τα παιδιά ως μέθοδο καθαρισμού διότι πίστευαν ότι ήταν πιο αποτελεσματική.

Με το πέρασμα των χρόνων και την αλλαγή της νομοθεσίας, ωστόσο, τα πράγματα άρχισαν να γίνονται σιγά σιγά πιο ευνοϊκά για τους μικρούς καπνοδοχοκαθαριστές.

Πολλά σωματεία αγωνίζονταν για την υπεράσπισή τους, ώσπου στα 1840 ήταν πια παράνομο να καθαρίζονται καμινάδες από άτομα κάτω των 21 ετών. Στο εξής, όποιος καθαριστής αρνείτο να υπάκούσει τον νόμο μπορούσε να υποστεί σύλληψη και φυλάκιση.

Η ιστορία του καθαρισμού καμινάδων στις ΗΠΑ δε διαφέρει πολύ σε σχέση με τη Μεγάλη Βρετανία. Τα σπίτια των πρώτων αποίκων ήταν ξύλινα, χτισμένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο. Έτσι, μια φωτιά μπορούσε να εξαπλωθεί ταχύτατα σε μια γειτονιά, κάτι που απαιτούσε λήψη μέτρων προστασίας. Από πολύ νωρίς, διορίστηκαν επιθεωρητές με έργο τον έλεγχο των καπνοδόχων.

Ο καθαρισμός γινόταν συνήθως από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού, ο οποίος, χρησιμοποιώντας σκάλα, έσπρωχνε μια βούρτσα μέσα στην καμινάδα για να την καθαρίσει. Σε πολύ στενές καμινάδες, έριχναν έναν σάκο με τούβλα και κλαδιά από την κορυφή προς τα κάτω προκειμένου να παρασύρει την αιθάλη από τα τοιχώματα. Φυσικά, δεν έλειπε η χρήση αγοριών που υποχρεώνονταν να σκαρφαλώνουν στις πιο ψηλές καμινάδες.

Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα οι Αφροαμερικανοί καθαριστές άρχισαν να αυξάνονται. Ωστόσο, πολύ συχνά αντιμετωπίζονταν ρατσιστικά και κατηγορούνταν ότι δεν ήταν αποτελεσματικοί στη δουλειά τους και προκαλούσαν φωτιές στις καπνοδόχους.

Υπήρχαν, μάλιστα, ισχυρισμοί ότι στο Λονδίνο οι φωτιές ήταν πολύ λιγότερες σε σχέση με τη Νέα Υόρκη επειδή καθάριζαν τις καμινάδες λευκά παιδιά! Δεν συναντάμε εδώ ομάδες υπεράσπισης των ανήλικων καθαριστών, αντίθετα πολλοί θεωρούσαν ότι η δουλειά των μαύρων σκλάβων στις καμινάδες ήταν πολύ ευκολότερη από των καθαριστών του Λονδίνου.

• Σε διάφορες περιοχές οι καπνοδοχοκαθαριστές είχαν δικά τους φεστιβάλ, ενώ στο Λονδίνο οι μικροι καθαριστές γίορταζαν την Εργατική Πρωτομαγιά.

• Πόλλές είναι οι σχετικές αναφορές στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον καπνοδοχοκαθαριστή στην ιστορία της Mary Poppins, όπου το επάγγελμα αυτό συνδέεται με την τύχη.

• Στη Γερμανία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, την Κροατία, την Τσεχία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, τη Ρουμανία και την Εσθονία, οι καθαριστές καμινάδων φορούν ακόμη την παραδοσιακή μαύρη στολή με μαύρο ή λευκό καπέλο. Θεωρείται καλή τύχη να πιάσεις ή να τρίψεις ένα από τα κουμπιά των ρούχων σου αν πετύχεις στον δρόμο έναν καθαριστή.

• Στη Μεγάλη Βρετανία θεωρείται μεγάλη τύχη για μια νύφη να δει έναν καπνοδοχοκαθαριστή την ημέρα του γάμου της. Χάριν αυτής της παράδοσης, πολλοί καθαριστές πηγαίνουν οικειοθελώς σε γάμους μέχρι και σήμερα.

Δυτικά: Αγία Βαρβάρα, Άγιοι Ανάργυροι, Αιγάλεω, Θρακομακεδόνες, Ίλιον, Καματερό, Μαγούλα, Μεταμόρφωση, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα Χαλκηδόνα, Περιστέρι, Πετρούπολη, Χαϊδάρι

Βόρεια: Πεντέλη, Άνοιξη, Βριλήσσια, Γαλάτσι, Διόνυσος, Δροσιά, Εκάλη, Ερυθραία, Ηράκλειο, Κηφισιά
Λυκόβρυση, Μαρούσι, Μελίσσια, Ψυχικό, Ντράφι, Παπάγου, Πεύκη, Σταμάτα, Φιλοθέη, Χαλάνδρι,
Χολαργός

Νότια: Άγιος Δημήτριος, Άλιμος, Αργυρούπολη, Βάρη, Βάρκιζα, Βούλα, Βουλιαγμένη, Γλυφάδα, Δάφνη, Ελληνικό, Ηλιούπολη, Καλαμάκι,
Καλλιθέα, Λαγονήσι, Μοσχάτο, Μπραχάμι, Νέα Σμύρνη, Νέο Φάληρο, Νέος Κόσμος, Παλαιό Φάληρο, Φάληρο

Ανατολικά: Αγία Παρασκευή, Ανάβυσσος, Ανθούσα, Άρτεμις, Γέρακας, Γλυκά Νερά, Καλλιτεχνούπολη,
Καλύβια, Κάντζα, Κερατέα, Κορωπί, Λαύριο, Λούτσα, Μάκρη, Μαρκόπουλο, Νέα Μάκρη, Ντράφι, Παιανία, Παλλήνη, Πικέρμι, Πόρτο Ράφτη, Σούνιο, Σπάτα

Κέντρο: Άγιος Ελευθέριος, Αμπελόκηποι Αττική, Βύρωνας, Γκάζι, Γκύζη, Ψυρρή, Γουδί, Εξάρχεια, Μοναστηράκι, Θησείο, Ζωγράφου, Καισαριανή, Ιλίσια, Καρέας, Κολωνάκι, Κολωνός, Κουκάκι, Κυψέλη, Λυκαβητός, Μεταξουργείο, Νέα Ιωνία, Ομόνοια, Παγκράτι, Πατήσια, Πετράλωνα, Πλάκα, Πολύγωνο, Ριζούπολη, Σεπόλια, Σύνταγμα, Υμμητός

Πειραιάς:Ρέντη, Αμφιάλη, Δραπετσώνα, Καστέλλα, Κερατσίνι, Κορυδαλλός, Μικρολίμανο, Νέαπολη, Νίκαια, Πασαλιμάνι, Πειραιάς, Πέραμα, Ρέντη, Σαλαμίνα, Ταύρος, Μοσχάτο